Budowa odwłoka
Odwłok pszczoły składa się z 10 segmentów. Pierwszy z segmentów ( pirścieni) połączony jest do puszki tułowiowej zamykając ją od tyłu Między I a II segmentem, odwłok jest silnie zwęzony i tworzy rodzaj szypułki dzięki czemu odwłok zyskuje ruchliwosc co w konsekwencji ułatwia pszczole posługiwania się ządłem.
Poszczególny segment, składa się z płytki:
-
grzbietowej zwany tergitem
-
brzusznej zwany sternitem
Płytki grzbietowe i brzusme są połączone elastycznymi błonami co umożliwia rozszerzenie się odwłoka. U matki i robotnicy pierscienie od 2 do 7 są silnie rozwinięte i widoczne od zewnątrz. Segmenty 7, 9, 10 są wciągnięte do wewnątrz odwłoka i przekształcone w aparat ządłowy, a segment 10 otacza otwór odbytowy.
U trutnia tylko segment 10 jest w całosci niewidoczny.
Szerokość, 4 tergitu lub suma 3 i 4 stanowi wskaźnik wielkości pszczoły na podstawie którego określana jest przynależność badanej populacji do modelu rasowego (każda rasa ma określony model)
Na odwłoku znajduje się:
-
aparat żądłowy,
-
gruczoły woskowe,
-
gruczoł zapachowy,
-
gruczoły kieszonkowe
Aparat żądłowy - występuje tylko u pszczół robotnic i matki Powstał z przekształcenia segmentu 7 i 9 Zbudowany jest z:
a) gruczołu jadowego kwaśnego leżącego w tylnej części odwłoka w postaci cienkiej długiej rozwidlonej cewki, gruczoł ten wydziela jad pszczeli, który gromadzi się w zbiorniczku jadowym
b) gruczołu alkalicznego którego wydzielina neutralizuje resztki jadu pozostałe na aparacie żądłowym oraz uważa się że wydzielina ta przykleja jajo do dna komorki
c) żądła zbudowanego z dwu łukowatych pałeczek i szczecinek z zadziorkami
Wszystkie części aparatu żądłowego są ze sobą połączone stawami oraz wyposażone w mięśnie uiemożliwiające ruch podczas żądlenia. Wyrzucenie aparatu na zewnątrz spowodowane jest wzrostem cisnienia hemolimfy i funkcjonowania mięsni. Żądło u matki ma szczecinki łukowato podgięte ku dołowi a na ich koncach znajdują się tylko pojedyncze zadziory. Matka żądli bardzo rzadko ma jednak możliwości wyciągnięcia żądła. Pszczoły żądła używają do obrony swojego gniazda natomiast matka używa go do walki ze swoją rywalką.
Działanie jadu
Gruczoły jadowe pszczoły zaczynają wydzielać jad dopiero u pszczół starszych (około 15 dnia), dlatego pszczoły młode praktycznie nie żądlą. Jednorazowo pszczoła wprowadza 0,012 mg jadu, od jednej pszczoły mozemy uzyskać 0,085 mg jadu Są całe pasieki nastawione na produkcję jadu. Reakcja po użądleniu zależy od cech indywidualnych organizmu.
Gruczoły woskowe
Cztery pary gruczołów woskowych ma pszczoła. Zbudowane są z jednej warstwy komórek wydzielniczych. Gruczoły znajdują się na stronie brzusznej (stergitów) od czwartego do siódmego segmentu Każdy z gruczołów składa się z bezbarwnej płytki zwanej lusterkiem. Wosk wydzielany jest przez komórki gruczołów w postaci płynnej, poprzez kanaliki dostaje się na zewnątrz oskórka i zastyga na lusterkach woskowych w postaci łuseczek. Gruczoły woskowe znajdują się tylko u pszczół robotnic. Maksymalny rozwój gruczołów woskowych u pszczoły przypada na 9 - 15 dzień ich życia.
Warunki wypacania wosku:
-
duża ilość woszczarek
-
obecność matki
-
przypływ nektaru i pyłku
-
wolne miejsce w gnieździe
-
odpowiednia temperatura i wilgotność w rodzinie pszczelej
Na wyprodukowanie 1 kg wosku rodzina pszczela zużywa 3,5 kg miodu. Dobrze wypierają wosk pszczoły rojne. Możliwości produkcji wosku przez rodzinę w ciągu roku jest różna i ściśle uzależniona jest od rasy pszczół, kondycji rodziny i typu prowadzenia gospodarki pasiecznej.
Gruczoł zapachowy - zwany gruczołem Nasonowa znajduje się między 6, a 7 tergitem.
Gruczoł zapachowy składa się z komórek wielojądrowych wydzielniczych, których wydzielina gromadzi się w wakuoli. Od każdej komórki odchodzi kanalik, który ujście ma na powierzchni pancerza miedzy szóstym a siódmym segmentem. Pszczoła w trakcie wachlowania wygina odwłok i wtedy widać gruczoł, w postaci wałeczkowatego wzniesienia. Zapach wydzielany służy pszczołom do rozpoznawania własnego gniazda.
